سیستم اصالت دارو: راهنمای جامع برای اطمینان از سلامت دارو

در دنیای امروز، سلامت و ایمنی محصولات دارویی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. ورود داروهای تقلبی، قاچاق یا تاریخ مصرف گذشته به زنجیره توزیع، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای سلامت عمومی جامعه محسوب می‌شود. برای مقابله با این چالش بزرگ، سازمان غذا و دارو اقدام به راه‌اندازی یک سامانه جامع و هوشمند به نام سیستم اصالت دارو کرده است. این سیستم که با عنوان سامانه رهگیری، ردیابی و کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت محور (TTAC) نیز شناخته می‌شود، به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد تا تنها با چند اقدام ساده، از اصالت و سلامت داروی خریداری شده اطمینان حاصل کنند. در این مقاله به طور کامل به بررسی این سیستم، اجزای آن و روش‌های استعلام اصالت دارو خواهیم پرداخت.

• سیستم اصالت دارو چیست: یک سامانه یکپارچه برای ردیابی دارو از مرحله تولید تا رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی.
• اجزای کلیدی: شامل کد شناسایی منحصر به فرد (UID)، بارکد دو بعدی، برچسب اصالت و سامانه مرکزی TTAC.
• روش‌های استعلام: امکان بررسی اصالت از طریق پیامک، اپلیکیشن موبایل، وب‌سایت رسمی و تلفن گویا.
• هدف اصلی: جلوگیری از توزیع داروهای تقلبی و قاچاق، افزایش شفافیت در زنجیره تأمین و حفظ سلامت جامعه.

سیستم اصالت دارو چیست؟

سیستم اصالت دارو یک زیرساخت فناورانه و مبتنی بر داده است که با هدف نظارت دقیق بر کل زنجیره تأمین دارو، از کارخانه تولیدکننده تا داروخانه و در نهایت مصرف‌کننده، طراحی و پیاده‌سازی شده است. ایده اصلی این سیستم بر پایه اصل «رهگیری و ردیابی» (Track and Trace) بنا شده است. به این معنا که به هر واحد از یک محصول دارویی یک شناسه منحصر به فرد اختصاص داده می‌شود که در تمام مراحل تولید، انبارداری، توزیع و فروش قابل ردیابی است. این شناسه مانند یک شناسنامه دیجیتال برای هر بسته دارو عمل می‌کند و تمامی اطلاعات مربوط به آن، از جمله تاریخ تولید، تاریخ انقضا، شماره سری ساخت و اطلاعات شرکت سازنده را در خود جای داده است.

هدف نهایی از اجرای این طرح، ایجاد شفافیت کامل در بازار دارویی کشور است. با وجود این سیستم، امکان ورود داروهای غیرمجاز، تقلبی و قاچاق به شبکه توزیع رسمی به حداقل می‌رسد، زیرا هر محصولی که فاقد این شناسه و برچسب اصالت باشد، به سرعت به عنوان کالای غیرمجاز شناسایی می‌شود. این امر نه تنها سلامت بیماران را تضمین می‌کند، بلکه به شرکت‌های دارویی معتبر و نهادهای نظارتی نیز کمک می‌کند تا کنترل بهتری بر بازار داشته باشند و از بروز تخلفات جلوگیری نمایند.

اجزای اصلی سیستم اصالت دارو

برای درک بهتر عملکرد این سامانه، لازم است با اجزای اصلی تشکیل‌دهنده آن آشنا شویم. این اجزا در کنار یکدیگر یک اکوسیستم کامل برای تضمین اصالت را به وجود می‌آورند.

کد شناسایی منحصر به فرد (UID)

قلب تپنده سیستم اصالت دارو، کد شناسایی منحصر به فرد یا UID است. این کد یک رشته ۱۶ رقمی کاملاً اختصاصی است که به هر بسته دارو تخصیص داده می‌شود. هیچ دو بسته دارویی در سراسر کشور کد UID یکسانی ندارند. این کد زیر یک لایه پوشاننده (اسکرچ) روی برچسب اصالت قرار گرفته است که مصرف‌کننده باید آن را بخراشد تا کد نمایان شود. همین کد است که برای استعلام اصالت از طریق روش‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بارکد دو بعدی

در کنار کد UID، یک بارکد دو بعدی که شباهت زیادی به کیوآر کد دارد، روی برچسب اصالت چاپ شده است. این بارکد حاوی اطلاعات جامعی از جمله همان کد UID، شماره سری ساخت، تاریخ انقضا و کد GTIN (شناسه جهانی قلم کالای تجاری) است. استفاده از این بارکد فرآیند استعلام را به ویژه از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی بسیار ساده و سریع می‌کند، زیرا کاربر تنها با اسکن کردن آن می‌تواند به تمامی اطلاعات دسترسی پیدا کند.

برچسب اصالت

برچسب اصالت که معمولاً به رنگ زرد است، برچسبی است که توسط سازمان غذا و دارو طراحی شده و بر روی بسته‌بندی تمامی داروهای مجاز الصاق می‌گردد. این برچسب شامل تمام اجزای ذکر شده، یعنی کد UID پنهان زیر لایه محافظ، بارکد دو بعدی و همچنین شماره تلفن و پیامک سامانه است. وجود این برچسب روی یک محصول، اولین نشانه برای بررسی اصالت آن است.

چگونه از اصالت داروی خود مطمئن شویم؟

پس از خرید دارو از داروخانه، مصرف‌کنندگان می‌توانند به سادگی و با استفاده از یکی از روش‌های زیر، وضعیت اصالت آن را بررسی کنند. انجام این کار پیش از مصرف دارو اکیداً توصیه می‌شود.

روش اول: استعلام از طریق پیامک

ساده‌ترین و در دسترس‌ترین روش، استفاده از سامانه پیامکی است. برای این کار کافی است کد ۱۶ رقمی UID را از زیر لایه محافظ روی برچسب بخراشید و آن را به شماره ۲۰۰۰۸۸۲۲ پیامک کنید. پس از چند لحظه، پیامی از طرف سامانه دریافت خواهید کرد که نتیجه استعلام را به شما اعلام می‌کند.

روش دوم: استفاده از اپلیکیشن TTAC

سازمان غذا و دارو یک اپلیکیشن اختصاصی به نام TTAC برای تلفن‌های هوشمند ارائه کرده است. پس از نصب این اپلیکیشن، می‌توانید با استفاده از دوربین گوشی خود، بارکد دو بعدی روی برچسب اصالت را اسکن کنید. اپلیکیشن به طور خودکار اطلاعات دارو را از سامانه مرکزی استعلام کرده و نتیجه را به همراه جزئیات کامل محصول به شما نمایش می‌دهد. این روش سریع‌ترین و کامل‌ترین راه برای بررسی اصالت است.

روش سوم: استعلام از طریق وب‌سایت

شما همچنین می‌توانید به وب‌سایت رسمی سامانه به نشانی www.ttac.ir مراجعه کنید. در این وب‌سایت بخشی برای استعلام کد اصالت وجود دارد که با وارد کردن کد ۱۶ رقمی UID می‌توانید نتیجه را مشاهده نمایید.

روش چهارم: استفاده از تلفن گویا

برای افرادی که به اینترنت یا پیامک دسترسی ندارند، یک شماره تلفن گویا به شماره ۰۲۱۶۱۸۵ در نظر گرفته شده است. با تماس با این شماره و وارد کردن کد UID از طریق شماره‌گیر تلفن، می‌توانید از وضعیت اصالت داروی خود مطلع شوید.

پیام‌های دریافتی پس از استعلام و معنای آنها

پاسخی که از سامانه دریافت می‌کنید، می‌تواند یکی از حالت‌های زیر باشد:

• پیام تأیید اصالت: این پیام نشان می‌دهد که دارو اصیل بوده و در سامانه ثبت شده است. معمولاً اطلاعاتی مانند نام دارو، تاریخ انقضا و شرکت سازنده نیز در پیام ذکر می‌شود.
• «این کد قبلاً استعلام شده است»: این پیام یک هشدار جدی است. از آنجایی که هر کد UID منحصر به فرد است، استعلام تکراری می‌تواند به معنای کپی‌برداری از کد یک محصول اصلی و استفاده از آن برای محصولات تقلبی متعدد باشد. در این صورت باید موضوع را به داروخانه و نهادهای نظارتی اطلاع دهید.
• «این کد معتبر نمی‌باشد»: این پیام به وضوح نشان می‌دهد که دارو تقلبی یا قاچاق است و به هیچ عنوان نباید مصرف شود.
• «تاریخ مصرف این دارو گذشته است»: سامانه به طور هوشمند تاریخ انقضای دارو را نیز بررسی می‌کند و در صورت منقضی شدن، به شما هشدار می‌دهد.

در صورت مواجهه با هرگونه پیام هشداردهنده، از مصرف دارو خودداری کرده و مراتب را فوراً با معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی منطقه خود یا شماره تلفن ۱۹۰ در میان بگذارید.

نقش تجهیزات صنعتی در پیاده‌سازی سیستم اصالت دارو

اجرای موفقیت‌آمیز و گسترده سیستم اصالت دارو بدون تکیه بر فناوری‌های پیشرفته و ماشین‌آلات صنعتی دقیق امکان‌پذیر نبود. خطوط تولید دارویی برای پیاده‌سازی این سیستم نیازمند تجهیزات خاصی هستند که فرآیند کدگذاری و برچسب‌زنی را با سرعت و دقت بالا انجام دهند.

یکی از مهم‌ترین این تجهیزات، پرینترهای جوهرافشان صنعتی هستند. این دستگاه‌ها قادرند کدهای متغیر مانند کد UID و بارکد دو بعدی را با سرعت بسیار بالا و با کیفیتی خوانا بر روی برچسب‌ها یا مستقیماً روی بسته‌بندی محصول چاپ کنند. این پرینترها باید با نرم‌افزارهای مدیریت مرکزی یکپارچه شوند تا بتوانند کدهای منحصر به فرد را از سامانه دریافت و به ترتیب روی هر محصول چاپ نمایند.

علاوه بر این، سیستم‌های بینایی ماشین نقش حیاتی در کنترل کیفیت این فرآیند دارند. این سیستم‌ها با استفاده از دوربین‌های پرسرعت و نرم‌افزارهای تحلیل تصویر، بلافاصله پس از چاپ، صحت و خوانا بودن هر بارکد را بررسی می‌کنند. در صورتی که یک کد به درستی چاپ نشده باشد، سیستم به طور خودکار آن محصول را از خط تولید خارج می‌کند تا از ورود محصول با کد معیوب به بازار جلوگیری شود. دقت و سرعت این ماشین‌آلات صنعتی تضمین‌کننده صحت اطلاعات در کل زنجیره سیستم اصالت دارو است.

پلتفرم‌های B2B صنعتی مانند دمیرکو نقشی کلیدی در اتصال تولیدکنندگان دارو با تأمین‌کنندگان این ماشین‌آلات پیشرفته ایفا می‌کنند. شرکت‌های داروسازی می‌توانند از طریق دمیرکو به راحتی به طیف گسترده‌ای از تأمین‌کنندگان معتبر برای تجهیزاتی نظیر پرینترهای صنعتی، دستگاه‌های لیبل‌زن اتوماتیک و سیستم‌های بازرسی تصویری دسترسی پیدا کرده و خطوط تولید خود را برای اجرای الزامات سیستم اصالت دارو تجهیز نمایند. این امر به تسهیل و تسریع فرآیند پیاده‌سازی این سیستم حیاتی در کل صنعت داروسازی کشور کمک شایانی می‌کند.