راهنمای جامع بارکد اصالت دارو: نحوه خواندن، استعلام و اطلاعات پنهان در آن

در دنیای امروز که سلامت و ایمنی مصرف‌کنندگان در اولویت قرار دارد، اطمینان از اصالت محصولات دارویی به یک دغدغه اساسی تبدیل شده است. بازار داروهای تقلبی نه تنها سلامت بیماران را به خطر می‌اندازد، بلکه اعتبار تولیدکنندگان معتبر و کل نظام بهداشت و درمان را نیز تضعیف می‌کند. در پاسخ به این چالش، سازمان غذا و دارو طرح ردیابی، رهگیری و کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت (TTAC) را اجرایی کرده است که سنگ بنای آن، بارکد اصالت دارو است. این بارکد دو بعدی، شناسنامه‌ای منحصربه‌فرد برای هر واحد دارو است که اطلاعات حیاتی را در خود جای داده و به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهد تا با یک استعلام ساده، از اصالت کالای خود مطمئن شوند. در این مقاله، به طور کامل به رمزگشایی این فناوری، نحوه خواندن آن و نقش حیاتی ماشین‌آلات صنعتی در این زنجیره پیچیده می‌پردازیم.

• اهمیت بارکد اصالت در جلوگیری از قاچاق و تقلب در بازار دارو
• اطلاعات کلیدی و پنهان موجود در بارکد دو بعدی (دیتاماتریکس)
• روش‌های گام‌به‌گام استعلام اصالت با استفاده از اپلیکیشن و پیامک
• نقش دستگاه‌های جت پرینتر و اسکنرهای صنعتی در زنجیره تأمین دارو
• نکات مهم برای انتخاب تجهیزات صنعتی چاپ و کنترل کیفیت بارکد

بارکد اصالت دارو چیست و چرا اهمیت دارد؟

بارکد اصالت دارو، که معمولاً به شکل یک کد مربعی دو بعدی روی بسته‌بندی داروها مشاهده می‌شود، بسیار فراتر از یک برچسب ساده است. این کد یک شناسه دیجیتال و غیرقابل تکرار برای هر قلم دارو است که توسط تولیدکننده روی محصول درج می‌شود. هدف اصلی از طراحی و اجرای این سیستم، ایجاد یک زنجیره تأمین شفاف و قابل رصد از لحظه تولید تا رسیدن به دست مصرف‌کننده است. اهمیت این فناوری را می‌توان در چند حوزه کلیدی خلاصه کرد:

مقابله با داروهای تقلبی و قاچاق

مهم‌ترین مزیت بارکد اصالت دارو، مبارزه با ورود داروهای تقلبی به بازار است. هر محصول دارای یک کد منحصربه‌فرد است که در سامانه مرکزی سازمان غذا و دارو ثبت شده است. اگر دارویی این برچسب را نداشته باشد یا کد آن در سامانه معتبر نباشد، به سرعت به عنوان یک کالای غیرمجاز شناسایی می‌شود. این امر به مصرف‌کنندگان و بازرسان کمک می‌کند تا به راحتی اصالت محصول را تأیید کنند.

ایجاد قابلیت ردیابی و رهگیری

این سیستم به سازمان‌های نظارتی اجازه می‌دهد تا مسیر حرکت هر بسته دارو را در کل زنجیره تأمین، از کارخانه تا داروخانه، ردیابی کنند. در صورت بروز هرگونه مشکل کیفی یا نیاز به جمع‌آوری یک سری ساخت خاص، می‌توان به سرعت محصولات معیوب را در سراسر کشور شناسایی و از چرخه مصرف خارج کرد. این قابلیت، سرعت واکنش در شرایط بحرانی را به شدت افزایش می‌دهد.

افزایش اطمینان و آگاهی مصرف‌کننده

با فراهم آوردن ابزاری ساده برای استعلام، این سیستم قدرت را به دست مصرف‌کننده می‌دهد. هر فردی می‌تواند قبل از مصرف دارو، با اسکن کردن بارکد، اطلاعات کاملی از جمله نام محصول، تاریخ تولید و انقضا، نام تولیدکننده و تأییدیه اصالت را مشاهده کند. این شفافیت، اعتماد عمومی به نظام دارویی کشور را تقویت می‌کند.

ساختار بارکد دو بعدی اصالت دارو و اطلاعات پنهان در آن

بارکدی که روی جعبه‌های دارو مشاهده می‌کنید، یک کد دیتاماتریکس است. این نوع بارکد به دلیل ظرفیت بالای ذخیره‌سازی داده در یک فضای کوچک و قابلیت خوانده شدن حتی در صورت آسیب‌دیدگی جزئی، برای صنعت دارو انتخاب شده است. اطلاعات حیاتی زیر به صورت کدگذاری شده در این مربع کوچک پنهان شده‌اند:

کدهای اصلی در بارکد اصالت دارو

• شناسه تجاری فرآورده : این یک کد جهانی و ۱۴ رقمی برای شناسایی محصول است. این کد مشخص می‌کند که محصول چیست، اما نمی‌گوید کدام واحد خاص از آن محصول است. به عبارتی، تمام جعبه‌های یک نوع استامینوفن از یک کارخانه خاص، GTIN یکسانی دارند.
• شناسه ردیابی و رهگیری: این بخش، قلب تپنده سیستم اصالت است. UID یک کد ۲۰ رقمی و کاملاً منحصربه‌فرد است که به هر بسته دارو به صورت اختصاصی تعلق می‌گیرد. هیچ دو جعبه دارویی در سراسر جهان UID یکسانی نخواهند داشت. این همان کدی است که برای استعلام اصالت استفاده می‌شود.
• شماره سری ساخت: این کد که با LOT مشخص می‌شود، نشان‌دهنده دسته‌ای از تولید است که محصول در آن ساخته شده است. در صورت بروز مشکل، تمام محصولات با یک شماره سری ساخت مشخص، به سرعت قابل شناسایی و جمع‌آوری هستند.
• تاریخ انقضا: این تاریخ که با EXP نمایش داده می‌شود، به وضوح آخرین زمان مجاز برای مصرف دارو را مشخص می‌کند و یکی از مهم‌ترین فاکتورهای ایمنی به شمار می‌رود.

این چهار قطعه اطلاعات در کنار هم، یک شناسنامه کامل و جامع برای هر واحد دارو ایجاد می‌کنند که تقلب و کپی‌برداری از آن را تقریباً غیرممکن می‌سازد.

نحوه خواندن و استعلام بارکد اصالت دارو

استعلام اصالت یک فرآیند بسیار ساده است که از طریق دو روش اصلی امکان‌پذیر است. قبل از هر چیز، باید لایه رویی برچسب اصالت را به آرامی بخراشید تا کد عددی و بارکد دو بعدی آن نمایان شود.

استفاده از نرم‌افزار موبایل TTAC

ساده‌ترین و کامل‌ترین روش، استفاده از اپلیکیشن رسمی سازمان غذا و دارو (TTAC) است. این نرم‌افزار برای سیستم‌عامل‌های اندروید و آی‌اواس در دسترس است.

1. نرم‌افزار را نصب و اجرا کنید.
2. گزینه «استعلام با بارکد دو بعدی» را انتخاب کنید.
3. دوربین گوشی خود را روی بارکد دیتاماتریکس روی جعبه دارو بگیرید.
4. نرم‌افزار به صورت خودکار بارکد را اسکن کرده و اطلاعات کامل محصول را به همراه پیام تأیید اصالت نمایش می‌دهد.

این پیام شامل اطلاعاتی مانند نام محصول، تاریخ تولید و انقضا، شرکت سازنده و کشور تولیدکننده است.

ارسال کد به سامانه‌های پیامکی

اگر به اینترنت یا گوشی هوشمند دسترسی ندارید، می‌توانید از طریق پیامک نیز استعلام بگیرید.

1. کد ۱۶ رقمی زیر بارکد (UID) را که پس از خراشیدن لایه رویی مشخص می‌شود، پیدا کنید.
2. این کد را به شماره پیامک ۲۰۰۰۸۸۲۲ ارسال نمایید.
3. ظرف چند ثانیه، پیامکی حاوی نتیجه استعلام و اطلاعات اصالت کالا برای شما ارسال خواهد شد.

پیام دریافتی معمولاً یکی از چند حالت خواهد بود: تأیید اصالت، هشداری مبنی بر اینکه این کد قبلاً استعلام شده (که می‌تواند نشانه تقلبی بودن باشد) یا عدم شناسایی کد که نشان‌دهنده تقلبی یا قاچاق بودن محصول است.

نقش ماشین‌آلات صنعتی در زنجیره تولید و چاپ بارکد اصالت دارو

ایجاد و پیاده‌سازی چنین سیستم دقیقی بدون بهره‌گیری از ماشین‌آلات صنعتی پیشرفته در خطوط تولید و بسته‌بندی داروسازی‌ها امکان‌پذیر نیست. چاپ یک بارکد اصالت دارو که هم خوانا، هم بادوام و هم منحصربه‌فرد باشد، نیازمند فناوری‌های دقیقی است.

دستگاه‌های جت پرینتر و لیزر مارکینگ صنعتی

مسئولیت اصلی چاپ بارکدهای دیتاماتریکس بر عهده دستگاه‌های کدزن صنعتی است. در صنعت دارو، معمولاً از دو فناوری استفاده می‌شود:

• جت پرینترهای حرارتی: این پرینترها با استفاده از کارتریج‌های جوهر، بارکدهایی با وضوح بسیار بالا (تا 600 DPI) چاپ می‌کنند که برای اسکنرهای دقیق ضروری است. سرعت بالا و عدم نیاز به حلال، آن‌ها را برای محیط‌های تمیز دارویی ایده‌آل می‌سازد.
• دستگاه‌های لیزر مارکینگ: این دستگاه‌ها با تاباندن پرتو لیزر، لایه نازکی از سطح بسته‌بندی (مانند مقوا یا پلاستیک) را تغییر رنگ داده یا حک می‌کنند و یک کد دائمی و غیرقابل پاک شدن ایجاد می‌کنند. این روش برای محصولاتی که نیاز به دوام کد در شرایط سخت دارند، بسیار مناسب است.

این ماشین‌آلات باید بتوانند با سرعت بالای خطوط تولید هماهنگ شده و میلیون‌ها کد منحصربه‌فرد را بدون خطا تولید و چاپ کنند.

سیستم‌های بینایی ماشین و اسکنرهای صنعتی

پس از چاپ، مرحله کنترل کیفیت آغاز می‌شود. در این مرحله، سیستم‌های مبتنی بر دوربین‌های پرسرعت وارد عمل می‌شوند. این سیستم‌ها بلافاصله پس از چاپ، هر بارکد اصالت دارو را اسکن کرده و کیفیت آن را ارزیابی می‌کنند. این ارزیابی شامل بررسی قابلیت خوانایی، کنتراست، و صحت داده‌های کدگذاری شده است. اگر بارکدی استانداردهای لازم را نداشته باشد، سیستم به صورت خودکار آن بسته را از خط تولید خارج می‌کند. این فرآیند تضمین می‌کند که هیچ محصولی با بارکد ناخوانا یا اشتباه وارد بازار نشود.

نرم‌افزارهای مدیریت خط تولید و ردیابی

مغز متفکر این عملیات، نرم‌افزارهای تخصصی هستند که تولید کدهای UID منحصربه‌فرد را مدیریت کرده، آن‌ها را به پرینترها ارسال می‌کنند و داده‌های حاصل از اسکنرهای کنترل کیفیت را ثبت و تحلیل می‌نمایند. این نرم‌افزارها پایگاه داده‌ای از تمام کدهای تولید شده برای یک سری ساخت را ایجاد و آن را برای ارسال به سامانه مرکزی سازمان غذا و دارو آماده می‌کنند.

ملاحظات کلیدی برای خریداران تجهیزات چاپ و اسکن بارکد دارو

شرکت‌های داروسازی برای تجهیز خطوط تولید خود به این فناوری، باید به نکات مهمی توجه کنند:

• سرعت و وضوح چاپ: دستگاه کدزن باید با حداکثر سرعت خط تولید هماهنگ باشد و بارکدهایی با وضوح کافی برای اسکن بی‌نقص تولید کند.
• سازگاری با سطوح مختلف: تجهیزات باید قابلیت چاپ باکیفیت روی مواد مختلف بسته‌بندی مانند مقوا، فویل آلومینیومی، و پلاستیک را داشته باشند.
• رعایت استانداردهای دارویی (GMP): تمامی ماشین‌آلات باید از موادی ساخته شده باشند که با استانداردهای بهداشتی صنعت دارو مطابقت داشته باشند.
• قابلیت اطمینان و دوام: توقف خط تولید در صنعت دارو هزینه‌های سنگینی دارد. بنابراین، انتخاب دستگاه‌هایی با دوام بالا و نیاز به حداقل تعمیر و نگهداری حیاتی است.
• سهولت یکپارچه‌سازی: نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای انتخابی باید به راحتی با سایر بخش‌های خط بسته‌بندی و سیستم‌های نرم‌افزاری موجود در کارخانه یکپارچه شوند.

سیستم بارکد اصالت دارو یک نمونه برجسته از ترکیب فناوری اطلاعات و ماشین‌آلات صنعتی برای حفاظت از سلامت جامعه است. این سیستم با ایجاد شفافیت و قابلیت رصد، گامی بزرگ در جهت ایمن‌سازی زنجیره تأمین دارو و توانمندسازی مصرف‌کنندگان برداشته است.

برای تأمین‌کنندگان و خریداران ماشین‌آلات صنعتی، پلتفرم‌های تخصصی نقش مهمی در تسهیل ارتباطات و معاملات ایفا می‌کنند. دمیرکو به عنوان یک پلتفرم B2B پیشرو در زمینه ماشین‌آلات صنعتی، با فراهم آوردن بستری امن و کارآمد، به تولیدکنندگان و خریداران تجهیزات کدزنی، بسته‌بندی و کنترل کیفیت کمک می‌کند تا به سادگی یکدیگر را پیدا کرده و نیازهای فناورانه خود را برای پیاده‌سازی سیستم‌های حیاتی مانند ردیابی و اصالت کالا برطرف سازند.